diff --git a/locale/pl/blog/ściągawka-tłumaczenie.md b/locale/pl/blog/ściągawka-tłumaczenie.md new file mode 100644 index 000000000..22b175eaa --- /dev/null +++ b/locale/pl/blog/ściągawka-tłumaczenie.md @@ -0,0 +1,237 @@ +# Tłumaczenie niebinarnych zaimków – ściągawka + +2022-01-08 | [@Sybil](/@Sybil), [@tymk](/@tymk), [@Lunis](/@Lunis), [@andrea](/@andrea) | [mykofanes.blogspot.com](https://mykofanes.blogspot.com/2021/05/tumaczenie-zaimkow-sciagawka.html) + +![Zdjęcie ilustracyjne: otwarta książka i notatnik; Photo by Aaron Burden on Unsplash](/img-local/blog/books-open.jpg) + +Jednym z największych problemów niebinarnego języka jest oddanie w języku polskim obcojęzycznych zaimków. +Najczęściej dotyczy to języka angielskiego, który poza zaimkami osobowymi w trzeciej osobie i niektórymi słowami +właściwie nie posiada (już) rodzaju gramatycznego. + +Kiedy szybko musimy przetłumaczyć artykuł czy wypowiedź, nie mamy często czasu na duży research translatorski. +Używanie jednak w tłumaczeniu tych form rodzaju gramatycznego zgodnego z płcią przypisaną przy urodzeniu +jest zakłamywaniem rzeczywistości i wymazywaniem osób niebinarnych – robiąc to, przyczyniamy się do tego, +że osoby niebinarne są niewidoczne w społeczeństwie, więc dotykające je wykluczenie także nie jest zauważane. + +Wiadomo, najlepiej byłoby zapytać osób, jak chcą, by mówiono o nich po polsku, +na przykład podsyłając im [nasze materiały anglojęzyczne](/english), +ale to nie zawsze jest możliwe. + +Oto nasze propozycje tłumaczeń: (a pod koniec wersja TL;DR 😉) + +## Unikanie form nacechowanych płciowo + +Unikanie konstrukcji i form nacechowanych płciowo naszą osobą przyjacielską. +Listę propozycji tworzymy [tutaj](/unikanie). + +Krótka ściągawka dla bezpośrednich określeń płciowych: + +- Kobieta/mężczyzna, dziewczyna/chłopak → osoba +- Córka/syn → dziecko +- Matka/ojciec → rodzic +- Żona/mąż → jest w związku małżeńskim z…, jest w małżeństwie z…, jego żoną/mężem jest… (jeśli osoba małżeńska to kobieta/mężczyzna) +- Partnerka/partner, dziewczyna/chłopak → jest razem z…, jest parą z…, jest w związku z… + +## Osoba niebinarna używająca _[she/her](https://en.pronouns.page/she)_ + +Używamy [rodzaju żeńskiego](/ona) i feminatywów, jednak staramy się unikać bezpośrednich określeń płciowych +(kobieta, dziewczyna, żona itd.), chyba że osoba ich sama używa. + +> Znana piosenkarka wyoutowała się jako niebinarna. +> – Dlaczego to zrobiłaś? +> – Chciałam żyć ze sobą w zgodzie – ona odpowiada, a na jej twarzy pojawia się uśmiech. + +## Osoba niebinarna używająca _[he/him](https://en.pronouns.page/he)_ + +Używamy [rodzaju męskiego](/on) i maskulatywów, jednak staramy się unikać bezpośrednich określeń płciowych +(mężczyzna, chłopak, mąż itd.), chyba że osoba ich sama używa. + +> Znany piosenkarz wyoutował się jako niebinarny. +> – Dlaczego to zrobiłeś? +> – Chciałem żyć ze sobą w zgodzie – on odpowiada, a na jego twarzy pojawia się uśmiech. + +## Osoba niebinarna używająca _[they/them](https://en.pronouns.page/they)_ + +### [Rodzaj neutralny](/ono) + +Angielskie „singular they” jest formą normatywną, której znaczenie w ostatnim czasie zostało rozszerzone: +od określania pojedynczej osoby o nieznanej/nieokreślonej płci (np. _„someone left their umbrella in the hallway”_) +do określania konkretnej osoby niebinarnej chcącej unikać form _he_ oraz _she_. + +Pod tym względem w języku polskim najbliższym tłumaczeniem jest użycie rodzaju neutralnego ([dawniej: nijakiego](/pytania#nijaki)): +jest to forma [zupełnie normatywna](https://rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=317:byom-byo&catid=44&Itemid=208) +i [istniejąca w polszczyźnie od dawna](/korpus#liryki%20loza%C5%84skie) +– a ostatnimi czasy używana przez polskojęzyczne osoby niebinarne. + +> Znane piosenkarko wyoutowało się jako niebinarne. +> – Dlaczego to zrobiłoś? +> – Chciałom żyć ze sobą w zgodzie – ono odpowiada, a na jego (jej, jejgo, jeno – alt. neologiczne formy) twarzy pojawia się uśmiech. + +Nasze propozycje rzeczowników w rodzaju neutralnym (jak „piosenkarko” czy „autorze”) zbieramy w [Słowniku Neutratywów](/neutratywy). + +Tłumacząc niebinarne „singular they” za pomocą rodzaju neutralnego, pomagasz normalizować tę formę w nowym użyciu. +Jeśli jednak ze względu na obecne w polszczyźnie „upupiające” konotacje tego rodzaju gramatycznego +wolisz nie używać go bez konsultacji z osobą, o której mowa, +wciąż masz do wyboru kilka innych opcji: + +### Formy wymienne + +> Znana/y piosenkarka/rz wyoutował/a się jako niebinarna/y. +> – Dlaczego to zrobiłaś/eś? +> – Chciałam/em żyć ze sobą w zgodzie – on/a odpowiada, a na jej/go twarzy pojawia się uśmiech. + +lub + +> Znana_y piosenkarka_piosenkarz wyoutowała_wyoutował się jako niebinarna_y. +> Dlaczego to zrobiłaś_eś? +> Chciałam_em żyć ze sobą w zgodzie - ona_on odpowiada, a na jej_jego twarzy pojawia się uśmiech. + +Warto użyć jako pierwszej formy żeńskiej, żeby walczyć z uniwersalnością podmiotu męskiego +(zobacz: [Męska dominacja językowa](https://pl.wikipedia.org/wiki/M%C4%99ska_dominacja_j%C4%99zykowa)). + +### [Formy ze znakiem zastępującym](/onx) + +> Znanx piosenkarx wyoutowałx się jako niebinarnx. +> – Dlaczego to zrobiłxś? +> – Chciałxm żyć ze sobą w zgodzie – onx odpowiada, a na jex twarzy pojawia się uśmiech. + +Zamiast [iksa](/onx) można też użyć innego znaku, np. [on_](/on_), [on*](/on*)… + +### [Osobatywy](/osobatywy) + +Można użyć słowa „osoba” z przymiotnikiem/imiesłowem/wyrażeniem i rodzajem żeńskim (w mnogiej: niemęskoosobowym) + +> Znana osoba piosenkarska/śpiewająca wyoutowała się jako osoba niebinarna. +> – Dlaczego osoba to zrobiła? +> – Osoba chciała żyć ze sobą w zgodzie – osoba odpowiada, a na twarzy osoby pojawia się uśmiech. + +Trudno jednak użyć tego sposobu w bezpośredniej konwersacji, jak widać wyżej, +dlatego warto używać tych form wymiennie z formami ze znakiem zastępującym lub wymiennymi. + +### Liczba mnoga + +Można użyć liczby mnogiej jako bardziej „dosłownego” tłumaczenia „singular they”, +jednak problemem w języku polskim jest istnienie dwóch rodzajów liczby mnogiej: niemęskoosobowej i męskoosobowej, co też upłciawia. +Warto zauważyć też, że ze względu na grzecznościowy charakter liczby mnogiej będzie to nieco dystansowało podmiot. + +[Rodzaj niemęskoosobowy](/one): + +> Znane piosenkarki wyoutowały się jako niebinarne. +> – Dlaczego to zrobiłyście? +> – Chciałyśmy żyć ze sobą w zgodzie – one odpowiadają, a na ich twarzy pojawia się uśmiech. + +[Rodzaj męskoosobowy](/oni): + +> Znani piosenkarze wyoutowali się jako niebinarni. +> – Dlaczego to zrobiliście? +> – Chcieliśmy żyć ze sobą w zgodzie – oni odpowiadają, a na ich twarzy pojawia się uśmiech. + +## Osoba niebinarna używająca _[she/they](https://en.pronouns.page/she&they)_ + +Rodzaj żeński lub każdy ze sposobów dla _they/them_ (w liczbie mnogiej rodzaj niemęskoosobowy). + +Możesz też użyć formy rodzaju neutralnego z żeńską odmianą: [ono/jej](/ono/jej) + +> ono odpowiada, a na jej twarzy pojawia się uśmiech. + +## Osoba niebinarna używająca _[he/they](https://en.pronouns.page/he&they)_ + +Rodzaj męski lub każdy ze sposobów dla _they/them_ (w liczbie mnogiej rodzaj męskoosobowy). + +## Osoba niebinarna używająca _[it/its](https://en.pronouns.page/it)_ + +Rodzaj neutralny. + +## Osoba niebinarna używająca _[one/one's](https://en.pronouns.page/one)_ + +Osobatywy. W przypadku bezpośredniej komunikacji można użyć form „Dlaczego osoba to zrobiła?” itd., +bo to rzeczywiście mniej więcej to znaczy. + +## Osoba używająca neozaimków, np. [xe/xem](https://en.pronouns.page/xe), [ze/hir](https://en.pronouns.page/ze) + +W stosunku do osób decydujących się na używanie zaimków neologicznych w języku angielskim +również można użyć sposobów, jakie wymieniłośmy dla _they/them_, +aczkolwiek bardziej adekwatne zdaje się przetłumaczenie ich jako formy równie nienormatywne. + +Istnieje w języku polskim względnie popularna forma neologiczna: +są to dukaizmy ([onu/jenu](/onu)), stworzone przez Jacka Dukaja na potrzeby powieści fantastycznych. + +> Znanu piosenkaru/piosenkarzu wyoutowału się jako niebinarnu. +> – Dlaczego to zrobiłuś? +> – Chciałum żyć ze sobą w zgodzie – onu odpowiada, a na jenu twarzy pojawia się uśmiech. + +Niektóre angielskie neozaimki mają swoje tłumaczenie w języku polskim, +jak na przykład stworzone przez Grega Egana zaimki [ve/ver](https://en.pronouns.page/ve) +przetłumaczone zostały przez Pawła Wieczorka jako [vono/vego](/vono): + +> Znane piosenkarko wyoutowało się jako niebinarne. +> – Dlaczego to zrobiłoś? +> – Chciałom żyć ze sobą w zgodzie – vono odpowiada, a na vego twarzy pojawia się uśmiech. + +Jeżeli neozaimek jest znaczący i osoba to podkreśla, możesz przetłumaczyć je na polski jako rzeczownik, +np. [fae/faerself](https://en.pronouns.page/fae): „wróżka odpowiada”. + +Jeśli chodzi o tłumaczenie do celów literackich, warto też poeksperymentować, +spróbować oddać w polszczyźnie znaczenie lub „klimat” danego neozaimka. +Oto kilka naszych propozycji: + +### [ey/em](https://en.pronouns.page/ey) → en/ego + +> Znane piosenkarko wyoutowało się jako niebinarne. +> – Dlaczego to zrobiłoś? +> – Chciałom żyć ze sobą w zgodzie – en odpowiada, a na ego twarzy pojawia się uśmiech. + +### [thon/thons](https://en.pronouns.page/thon) → [ta/tej](/ta) + +> Znana os. piosenkarska wyoutowała się jako niebinarna. +> – Co Cię do tego skłoniło? (_unikanie_) _lub_: – Dlaczego to zrobiłaś, osobo? (_podkreślenie osobatywu_)
+> – Chciałam żyć ze sobą w zgodzie – ta osoba odpowiada, a na tej twarzy pojawia się uśmiech. + +### [void/voids/voidself](https://en.pronouns.page/void) → void/void, byłovm zmęczonovm + +> Znanov piosenkarov wyoutowałov się jako niebinarnov. +> – Dlaczego to zrobiłovś? +> – Chciałovm żyć ze sobą w zgodzie – void odpowiada, a na void twarzy pojawia się uśmiech. + +### meow/meow → [miau/miaugo](/miau) + +> Znane piosenkaro wyoutowało się jako niebinarne. +> – Dlaczego to zrobiłpś? +> – Chciałom żyć ze sobą w zgodzie – miau odpowiada, a na maiugo twarzy pojawia się uśmiech. + +### meow/purr → miau/mrr + zrobiłmiaum + +> Znanmiau piosenkarmiau wyoutowałmiau się jako niebinarnmiau. +> – Dlaczego to zrobiłmiauś? +> – Chciałmiaum żyć ze sobą w zgodzie – miau odpowiada, a na purr twarzy pojawia się uśmiech. + +### xe/xim/xis → xe/xego + +> Znane piosenkarko wyoutowało się jako niebinarne. +> – Dlaczego to zrobiłoś? +> – Chciałom żyć ze sobą w zgodzie – xe odpowiada, a na xego twarzy pojawia się uśmiech. + +### nya/nyan → nya/nyan + +> Znanya piosenkarnya wyoutowanya się jako niebinarnya. +> – Dlaczego to zrobiłnyaś? +> – Chciałnyan żyć ze sobą w zgodzie – nya odpowiada, a na nyan twarzy pojawia się uśmiech. + +## [Pronounless, nounself](https://en.pronouns.page/avoiding) + +Jeżeli osoba nie używa żadnych zaimków lub używa zamiast nich konkretnego rzeczownika, użyj go z formą bezosobową – +np. dla [Syb/Syb/Sybs/Sybs/Sybself](https://en.pronouns.page/:Syb): + +> Znan_ piosenkar_ wyoutował_ się jako niebinarn_. +> – Dlaczego to zrobił_ś? +> – Chciał_m żyć ze sobą w zgodzie – Syb odpowiada, na Syba twarzy pojawia się uśmiech. + +## TL;DR + + - Jeśli osoba niebinarna używa [binarnych zaimków](https://en.pronouns.page/any:normative), + przetłumacz je „zwyczajnie”, ale unikaj nacechowanych płciowo słów jak „córka”, „mąż”, „kobieta”, „chłopak”. + - Najbliższym odpowiednikiem [they/them](https://en.pronouns.page/they) + jest naszym zdaniem [rodzaj neutralny](/ono), ale można też użyć form wymiennych („zrobiłaś/eś”), + [form graficznych](/onx), [osobatywów](/osobatywy) czy liczby mnogiej ([oni/ich](/oni), [one/ich](/one)). + - Neozaimki warto zastąpić [dukaizmami](/onu), by podkreślić nienormatywność używanych form, + albo podejść do sprawy kreatywnie i poeskperymentować z językiem (np. [miau/miaugo](/miau)). diff --git a/locale/pl/img/blog/books-open.jpg b/locale/pl/img/blog/books-open.jpg new file mode 100644 index 000000000..0ba265f26 Binary files /dev/null and b/locale/pl/img/blog/books-open.jpg differ