diff --git a/locale/pl/blog/poradnik-lekarski-1.md b/locale/pl/blog/poradnik-lekarski-1.md new file mode 100644 index 000000000..6a29bc824 --- /dev/null +++ b/locale/pl/blog/poradnik-lekarski-1.md @@ -0,0 +1,78 @@ +# Język inkluzywny i niebinarny – poradnik dla społeczności lekarskiej (cz. 1) + +2022-08-01 | [@andrea](/@andrea) + +![Stetoskop z nałożonymi kolorami flagi osób niebinarnych. https://unsplash.com/photos/yo01Z-9HQAw](/img-local/blog/stethoscope.jpg) + +Doktor Jacek Bujko, jako redaktor naczelny biuletynu lekarskiego _Vox Medici_ okręgowej izby lekarskiej w Szczecinie, +poprosił mnie o napisanie tekstu skierowanego do społeczności lekarskiej na temat niebinarności i związanego z nią języka. +I muszę przyznać, że to zadanie trochę przytłaczające – zarówno ze względu na to, że trochę głupio mi się tak wymądrzać w stronę osób, +które są zapewne o wiele mądrzejsze ode mnie, jak i na to, że temat jest tak obszerny, że niezmiernie ciężko go streścić we względnie krótkiej wypowiedzi… +Ale mam nadzieję, że osoby zajmujące się ochroną zdrowia chętnie wysłuchają, jakie potrzeby mają grupy marginalizowane, +i jak w łatwy sposób można uczynić wizyty lekarskie przyjaźniejszymi wobec osób, które do tych grup należą. +W pierwszej części streszczę bardziej ogólnie, o co w tym wszystkim chodzi, odsyłając do miejsc, gdzie można dowiedzieć się więcej, +natomiast potem przejdę do kwestii związanych konkretniej z ochroną zdrowia. + +Język inkluzywny to takie formułowanie wypowiedzi, by nie wykluczać i nie szkodzić. Obejmuje na przykład unikanie +zwrotów rasistowskich i ksenofobicznych („~~murzyn~~” ⟶ „osoba czarnoskóra”; „~~ciapaty~~” ⟶ „Indyjczyk”; „~~wycyganić~~” ⟶ „oszukać”), +klasistowskich („~~ale wiocha”~~ ⟶ „ale wstyd”; „~~żulstwo~~” ⟶ „bezdomość”, „kryzys bezdomności”), +seksistowskich („~~męska decyzja~~” ⟶ „odważna decyzja”; „~~pizda~~” ⟶ „tchórz”), +czy stygmatyzujących („~~dokonać aborcji~~” [konotacje: „dokonać zbrodni” itp.] ⟶ „mieć aborcję”, „przerwać ciążę”; +„~~hermafrodytyzm~~”, „~~zaburzenia rozwoju płci~~” ⟶ „interpłciowość”, „zróżnicowany rozwój płciowy”). +Językiem inkluzywnym jest też na przykład mówienie „ochrona zdrowia” zamiast „~~służba zdrowia~~” – ma to na celu przeciwdziałanie +negatywnym konotacjom, którymi często usprawiedliwia się traktowanie osób pracujących w zawodach medycznych jak „służących” +marnie wynagradzanych za swoją ciężką pracę. Więcej przykładów zbieramy pod adresem [zaimki.pl/inkluzywny](https://zaimki.pl/inkluzywny). + +Jednym z podzbiorów języka inkluzywnego jest język neutralny płciowo – chodzi w nim o to, +by zwracając się do grupy osób albo do osoby nieznanej płci nie zakładać z góry, że formy męskie są odpowiednim wyborem. +Na przykład w mailu zbiorowym zamiast „~~drodzy studenci~~” warto napisać „drogie osoby studiujące”. +Na stronie internetowej zamiast „~~zapomniałem hasła~~” coś w stylu „przypomnij hasło”. +Nie chodzi tu tylko o włączanie osób niebinarnych, ale również i kobiet, które w silnie androcentrycznym języku polskim często są pomijane. +Na przykład, jeśli chcesz zmienić ogłoszenie zaczynające się od „~~drodzy pacjenci~~” na wersję bardziej inkluzywną, +możesz skorzystać z tak zwanych osobatywów ([zaimki.pl/osobatywy](https://zaimki.pl/osobatywy)): „drogie osoby pacjenckie” – +ale jeśli uważasz, że to forma zbyt rewolucyjna czy nienaturalnie brzmiąca, to „drogie pacjentki i pacjenci” również będzie krokiem w dobrym kierunku. +A można też po prostu zacząć od „dzień dobry!”. + +Płeć jest jednak bardziej skomplikowanym tematem niż tylko uproszczony podział na kobiety i mężczyzn. +Jak zapewne z racji zawodu doskonale wiecie, nawet „płeć biologiczna” człowieka +nie jest sprawą czysto zero-jedynkową: składają się na nią chromosomy, gonady, narządy wewnętrzne, zewnętrzne genitalia, +trzeciorzędowe cechy płciowe, poziomy hormonów… Te elementy nie zawsze muszą się ze sobą „zgadzać” czy wyraźnie pasować +do kategorii „kobieta” albo „mężczyzna” – i nazywamy to „interpłciowością”. +Reszta ciała nie zawsze zgadza się też z tym, jak naszą płeć określiłby nasz mózg – taką niezgodność faktycznej płci z tą, +jaką przypisano nam przy urodzeniu, nazywamy „transpłciowością”. Osoby trans mogą, ale nie muszą, +odczuwać dysforię płciową (ICD-11: HA60, HA61, HA6Z) związaną ze swoim ciałem czy rolami społecznymi, +oraz mogą, ale nie muszą, zdecydować się na proces tranzycji – czy to medycznej (HRT, GRS), społecznej (nowe imię, zaimki, ubrania…), czy prawnej. + +„Płeć” to więcej niż tylko nasza biologia – społeczeństwo inaczej traktuje kobiety i mężczyzn, +oczekuje od nich spełniania różnych ról społecznych, noszenia innych ubrań, makijażu, itp. +„Płeć społeczno-kulturowa” to umowny koncept, zmieniający się w czasie, zależny od miejsca i kultury, +i niekoniecznie binarny (zob. [fa’afafine](https://zaimki.pl/terminologia#Fa%E2%80%99afafine), [hidźry](https://zaimki.pl/terminologia#hid%C5%BAra) czy [two spirit](https://zaimki.pl/terminologia#dwie%20dusze)). +Większość osób wpasowuje się w binarny schemat, jednak są też takie, które albo nie do końca identyfikują się z daną binarną płcią +([demidziewczę](https://zaimki.pl/terminologia#demidziewcz%C4%99), [demichłopię](https://zaimki.pl/terminologia#demich%C5%82opi%C4%99)), +albo utożsamiają się z obiema z nich ([bipłciowość](https://zaimki.pl/terminologia#bip%C5%82ciowo%C5%9B%C4%87)), +albo z żadną ([apłciowość](https://zaimki.pl/terminologia#ap%C5%82ciowo%C5%9B%C4%87)), +albo których tożsamość zmienia się w czasie ([zmiennopłciowść](https://zaimki.pl/terminologia#genderfluid), [płynnopłciowość](https://zaimki.pl/terminologia#genderflux)), +albo w jakiś inny sposób nie są ani mężczyznami ani kobietami. +Wszystkie te tożsamości płciowe obejmuje zbiorcze określenie „niebinarność”. + +Język polski często wręcz zmusza nas do określenia swojej płci. Angielskie „I'm hungry” to „jestem głodny” lub „jestem głodna”; +„I did” to „zrobiłam” lub „zrobiłem”. Uniki takie jak „głodno mi” czy „zdarzyło mi się robić” są czasem możliwe +(zbieramy przykłady na [zaimki.pl/unikanie](https://zaimki.pl/unikanie)), ale też nie zawsze. +Niektóre osoby niebinarne odnajdują się językowo w tym systemie, +ale inne szukają sposobów, by móc wyrazić się bez konieczności wyboru między binarnymi formami: +na przykład za pomocą rodzaju neutralnego/nijakiego („zrobiłom”, „jestem zmęczone”, „byłobym”, „to studencie”; zob. [zaimki.pl/ono](https://zaimki.pl/ono) i [zaimki.pl/neutratywy](https://zaimki.pl/neutratywy)), +form postpłciowych zaczerpniętych z powieści SF („zrobiłum”, „jestem zmęczonu”, „byłubym”, „studentu”; zob. [zaimki.pl/onu](https://zaimki.pl/onu) i [zaimki.pl/dukatywy](https://zaimki.pl/dukatywy)), +czy zastępowania zgenderyzowanych cząstek znakiem zastępującym („zrobił_m”, „jestem zmęczonx”, „był*bym”, „studentx”; zob. [zaimki.pl/onx](https://zaimki.pl/onx) i [zaimki.pl/iksatywy](https://zaimki.pl/iksatywy)). +Temat jest bardzo świeży, propozycji jest zatem sporo i żadna z nich nie jest „dominująca” czy bardziej „poprawna” od innych. +Nie należy się jednak przerażać mnogością opcji, nikt od nikogo nie wymaga perfekcyjnej znajomości ich wszystkich – +chodzi o szacunek, chęć wyjścia naprzeciw czyimś potrzebom, doedukowanie się w razie potrzeby, otwartość. +Nie wieczna poprawność, lecz codzienna uważność. + +Warto też wspomnieć, że sam fakt, iż dana forma jest neologiczna lub użyta w nowym znaczeniu, nie czyni jej „niepoprawną”. +Język jest narzędziem, które ma służyć człowiekowi, a nie odwrotnie; potwierdza to choćby prof. Katarzyna Kłosińska, przewodnicząca Rady Języka Polskiego. +Na stronie [zaimki.pl/nauka](https://zaimki.pl/nauka) zbieramy prace naukowe i wypowiedzi osób językoznawczych na temat niebinarnego języka, +a pod linkiem [zaimki.pl/korpus](https://zaimki.pl/korpus) przykłady użycia takiego języka w tekstach kultury. + +To tyle ogólnego wstępu. [W drugiej części](/blog/poradnik-lekarski-2) postaram się opowiedzieć, +jak osoby pracujące w ochronie zdrowia mogą sprawić, aby transpłciowe, niebinarne, nieheteroseksualne itp. +osoby pacjenckie bezpieczniej czuły się ich w gabinecie. diff --git a/locale/pl/blog/poradnik-lekarski-2.md b/locale/pl/blog/poradnik-lekarski-2.md new file mode 100644 index 000000000..8744163da --- /dev/null +++ b/locale/pl/blog/poradnik-lekarski-2.md @@ -0,0 +1,89 @@ +# Język inkluzywny i niebinarny – poradnik dla społeczności lekarskiej (cz. 2) + +2022-08-02 | [@andrea](/@andrea) + +![Stetoskop z nałożonymi kolorami flagi osób niebinarnych. https://unsplash.com/photos/yo01Z-9HQAw](/img-local/blog/stethoscope.jpg) + +Osoby queerowe zmagają się w codziennym życiu z dyskryminacją i wrogością na wielu płaszczyznach. +Jak być dla nich dobrą osobą sojuszniczą? +Jak sprawić, by Twój gabinet lekarski był dla nich miejscem, gdzie mogą poczuć się bezpiecznie? +Zwłaszcza kwestie związane z niebinarnością, bądź co bądź tematem względnie nowym w mainstreamowej świadomości, +mogą być niejasne – dlatego na prośbę doktora Jacka Bujko spisałom parę porad, jak uczynić swoją praktykę lekarską bardziej inkluzywną. +[W pierwszej części](/blog/poradnik-lekarski-1) opowiedziałom ogólnie o języku inkluzywnym i niebinarności, +natomiast teraz przejdźmy do konkretnych wskazówek. + +Absolutną podstawą jest zwracanie się poprawnymi formami i poprawnym imieniem. +Nie tylko pokazuje to szacunek do czyjejś tożsamości, ale też łagodzi niezgodność płciową. +Skoro „po pierwsze nie szkodzić”, to nie wywołujmy u pacjentek, pacjentów i [pacjentczy](https://zaimki.pl/neutratywy#pacjent) dysforii – +nawet jeśli wymaga to odrobinę wysiłku czy używania języka, który może nam brzmieć „dziwnie” czy „nienaturalnie”. +Wiadomo, że oficjalne dokumenty muszą zawierać dane z dowodu – ale znaczna większość komunikacji nie jest ograniczona przez takie wymogi prawne, +nic nie stoi na przeszkodzie, by szanować imię i zaimki osób pacjenckich. + +Pamiętajcie, że niezależnie od specjalizacji wiedza na temat transpłciowości i niebinarności prędzej czy później się Wam przyda. +Osoby niecispłciowe potrzebują różnego rodzaju opieki zdrowotnej – bycie gastrologiem czy kardiolożką nie zwalnia z odpowiedzialności, +by starać się pomóc im jak najlepiej. +Warto więc doczytać, jakiego słownictwa woli używać społeczność, której dane kwestie dotyczą +(np. „homoseksulność” zamiast „~~homoseksaulizm~~”; „transpłciowość” zamiast „~~transseksualizm~~”; +„testosteron”, „estrogen” i „progesteron” zamiast „~~męskie/żeńskie hormony~~”; „orientacja” zamiast „~~skłonności~~” czy „~~tendencje~~”; itp.), +być na bieżąco ze [zmianami dotyczącymi transpłciowości w ICD-11](https://www.who.int/standards/classifications/frequently-asked-questions/gender-incongruence-and-transgender-health-in-the-icd), +czy przeczytać [stanowisko Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego ws. sytuacji społecznej, zdrowotnej i prawnej osób transpłciowych](https://pts-seksuologia.pl/sites/strona/83/stanowisko-pts-ws-sytuacji-spolecznej-zdrowotnej-i-prawnej-osob-transplciowych). +Bardzo przydatnym źródłem wiedzy o tranzycji medycznej, społecznej i prawnej jest strona [tranzycja.pl](https://tranzycja.pl) +oraz [publikacje fundacji Trans-Fuzja](https://transfuzja.org/publikacje) (zwłaszcza „Transprzyjazny Gabinet” oraz „Zdrowie osób transpłciowych i niebinarnych”), +o interpłciowości edukuje [Fundacja InterAkcja](https://interakcja.org.pl), +a w kwestiach języka inkluzywnego polecam oczywiście współtworzone przeze mnie [zaimki.pl](https://zaimki.pl). + +Pamiętajmy też, że brak dyskryminacji osób niecishetero nie jest wyłącznie dobrą wolą osoby lekarskiej, +lecz obowiązkiem wynikającym z Konstytucji RP i Ustawy o prawach pacjenta. + +Życzliwość wobec różnorodności płciowej, seksualnej i romantycznej przekłada się również na lepszą jakość leczenia. +Widziałom ostatnio tweeta pewnej lekarki o tym, z jak wielkim trudem jej pacjent zdobył się na wykrztuszenie słów „mój partner”. +Przy całej dyskryminacji, z jaką w codziennym życiu nasza społeczność się spotyka, zupełnie nie dziwi niechęć do dzielenia się tego typu informacjami. +Czasem ciężko jest jednak o poprawną diagnozę czy wyczerpującą poradę, jeśli badana osoba ze względu na strach o dyskryminację zatai jakieś istotne dane. +Jak zatem sprawić, by wzbudzić zaufanie i zapewnić osoby pacjenckie o otwartości na ich potrzeby? +Można na przykład nakleić w rejestracji czy na drzwiach wejściowych gabinetu tęczową wlepkę +(chociażby „Tu jesteś u siebie” od stowarzyszenia [Miłość nie wyklucza](https://mnw.org.pl/)). +Można nosić tęczową przypinkę lub przypinkę z zaimkami oraz przedstawiać się przy pierwszej wizycie nie tylko imieniem i nazwiskiem, ale i zaimkami +(„Nazywam się doktor Anna Kowalska, używam form żeńskich”) – daje to osobom pacjenckim jasny sygnał, że bezpiecznie jest podać własne +oraz podzielić się istotnymi szczegółami życia intymnego. + +Osoby transpłciowe często zwracają też uwagę na asymetrię w dostępie do terapii afirmujących płeć. +Osoby cispłciowe, wbrew pozorom, również z niej przecież korzystają: +blokery dojrzewania, terapia hormonalna dla osób z zaburzeniami, operacje plastyczne przybliżające daną osobę +do „ideałów kobiecości” czy „ideałów męskości” – to wszystko jest bez większych problemów dostępne dla osób cispłciowych. +Dopiero jeśli chodzi o transpłciowość, to pojawia się medyczny gatekeeping… +Skoro cispłciowa kobieta z PCOS może otrzymać kurację hormonalną bez opinii psychiatrycznej i seksuologicznej, +to czemu trans kobietom utrudnia się w ten sposób dostęp do estrogenu czy blokerów androgenów? +Potrzebna jest tu, oczywiście, zmiana systemowa, nie namawiam do łamania obowiązującego prawa – +ale warto mieć tę obserwację na uwadze w codziennych kontaktach z osobami pacjenckimi +i zastanawiać się, czy przypadkiem nie siedzą w Was tego typu ukryte uprzedzenia, +czy nieświadomie nie utwierdzacie w Waszej praktyce lekarskiej takich dyskryminujących asymetrii. + +Osoby interpłciowe często są poddawane w bardzo młodym wieku niekonsensualnym i medycznie zbędnym operacjom +narzucającym im ciało „lepiej pasujące do normy”. Jednak jak pokazują badania i jak tłumaczą osoby aktywistyczne +[[1]](https://www.youtube.com/watch?v=CKEGaSJi3bk), [[2]](http://eprints.hud.ac.uk/id/eprint/33535/), +[[3]](https://www.hrw.org/report/2017/07/25/i-want-be-nature-made-me/medically-unnecessary-surgeries-intersex-children-us), +takie zabiegi, zamiast pomagać, częściej powodują poczucie wstydu i wyobcowania. +Osoby interpłciowe potrzebują raczej edukacji i wsparcia psychologicznego, by zrozumieć, że ich ciała wcale nie są „popsute”. + +Pamiętajcie też, by nie zakładać, że każda osoba odwiedzająca Wasz gabinet jest cis i hetero. +Chodzi na przykład o takie rzeczy, jak pytanie mężczyzny „czy ma Pan dziewczynę?” – mimo że może przecież mieć chłopaka, +być w związku z osobą niebinarną, być w związku z wieloma osobami czy też uprawiać z kimś seks bez zobowiązań. +Jeśli zadajecie to pytanie w celu udzielenia porady na temat zdrowia seksualnego – czemu nie spytać bardziej konkretnie, +a jednocześnie bardziej inkluzywnie: „czy jest Pan aktywny seksaulnie?”. + +Choć ogólnie język polski jest silnie androcentryczny, to odwrotnie sprawa wygląda w kontekście ginekologii: +wszystkie zwroty, plakaty, maile są kierowane do kobiet. Choć samo przez to nie przechodzę, to wiem, +że wśród transpłciowych mężczyzn i niebinarnych osób z macicami kwestia opieki ginekologicznej jest +w niemal każdym przypadku przykra, jeśli nie wręcz traumatyzująca. +Od dziwnych spojrzeń w poczekalni po nieustanne misgenderyzowanie… +U wielu osób wzmaga to dysforię na tyle mocno, że rezygnują z wizyt i zaniedbują swoje zdrowie. +Warto więc zwrócić szczególną uwagę, by czuły się bezpiecznie, by wizyta w gabinecie ginekologicznym była po prostu dbaniem o ciało, +które chcąc nie chcąc się posiada, a nie czymś nierozerwalnie związanym z kobiecością. + +Podsumowując: płeć jest skomplikowana… nie każda osoba pacjencka jest tej płci, na jaką „wygląda”, +nie każda osoba wymagająca opieki ginekologicznej jest kobietą, +nie każda osoba jest cis, nie każda jest hetero – ale wszystkie zasługują na szacunek i wysokiej jakości opiekę zdrowotną. +Zaimki wcale nie są takie straszne; szacunek, życzliwość i otwartość są ważniejsze od stuprocentowej poprawności. +Warto się edukować i mieć otwarty umysł. A przede wszystkim: +warto słuchać osób niecisheteronormatywnych w kwestii potrzeb osób niecisheteronormatywnych – +któż ma je znać lepiej niż same zainteresowane? 😉 diff --git a/locale/pl/img/blog/stethoscope.jpg b/locale/pl/img/blog/stethoscope.jpg new file mode 100644 index 000000000..45aaa0f0a Binary files /dev/null and b/locale/pl/img/blog/stethoscope.jpg differ