From f769779de8e9659241fea9a6c9b63c54d2d3492d Mon Sep 17 00:00:00 2001 From: Andrea Vos Date: Fri, 12 Feb 2021 00:37:43 +0100 Subject: [PATCH] [pl][blog] zaimki nie tylko osobowe --- assets/style.scss | 2 +- locale/pl/blog/zaimki-nie-tylko-osobowe.md | 142 +++++++++++++++++++++ 2 files changed, 143 insertions(+), 1 deletion(-) create mode 100644 locale/pl/blog/zaimki-nie-tylko-osobowe.md diff --git a/assets/style.scss b/assets/style.scss index 8ec6cb711..deb0ba49a 100644 --- a/assets/style.scss +++ b/assets/style.scss @@ -119,6 +119,6 @@ blockquote { text-align: right; } -.text-strike { +strike, .text-strike { text-decoration: line-through; } diff --git a/locale/pl/blog/zaimki-nie-tylko-osobowe.md b/locale/pl/blog/zaimki-nie-tylko-osobowe.md new file mode 100644 index 000000000..03a99efbf --- /dev/null +++ b/locale/pl/blog/zaimki-nie-tylko-osobowe.md @@ -0,0 +1,142 @@ +# Zaimki nie tylko osobowe + +12.02.2021 | [@andrea](/@andrea) + +Język polski jest na tyle skomplikowany bogaty, że chcąc stworzyć stronę +o formach nacechowanych płciowo musiałyśmy skupić się na początku tylko na najważniejszych aspektach. + +Z czasem pojawiły się jednak kolejne pytania warte zaadresowania. +Jako [kolektyw RJN](/kolektyw-rjn) zastanawiałośmy się na przykład +_jak mamy mówić o sobie, jako grupie złożonej z osób o bardzo różnorodnych płciach?_ +albo _jak sprawić by zdanie „czy ktoś już wrzucił już posta X?” nie używało rodzaju męskiego?_ +Na pierwsze pytanie odpowiedziałośmy stworzeniem form [ona/ich/-łośmy](/ona/ich). +W kwestii drugiego natomiast – cóż, najwyższy czas napisać posta o _innych_ zaimkach. + +## Rodzaje zaimków + +Za _Gramatyką języka polskiego_ Piotra Bąka: +wyróżnia się następujące rodzaje zaimków: + + - osobowe (np. _ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni, one_) + - zwrotne (np. _się, siebie, sobie_) + - dzierżawcze (np. _mój, twój, jego, jej, nasz, wasz, ich_) + - wskazujące (np. _ten, ta, to, tamten, tam, tu, ów, tędy, taki, ci, tamci, owi, sam_) + - pytające (np. _kto? co? jaki? który? gdzie? kiedy? jak? komu? czemu? kogo?_) + - względne (np. _kto, co, komu – bez znaku zapytania; łączą zdanie nadrzędne z podrzędnym_) + - nieokreślone (np. _ktoś, coś, jakiś, gdzieś, kiedyś, cokolwiek_) + - przeczące (np. _nic, nikt, żaden, nigdy, nigdzie_) + - upowszechniające (np. _wszyscy, zawsze_) + +Dla większości z nich albo wprost podajemy przykłady użycia (w sekcji [zaimki](/)), +albo nie wskazują one na płeć (_siebie_, _tam_, …), +albo ich neutralne formy są oczywiste (ta naukowczyni → to naukowcze). + +Wciąż jednak pozostaje parę form, nad którymi warto pochylić się bliżej. + +## Neologiczna odmiana przez rodzaje + +Zaimek nieokreślony „ktoś” czy przeczący „nikt” narzuca reszcie zdania formy męskie. +Bo taka już jest ta nasza [męska dominacja językowa](https://pl.wikipedia.org/wiki/M%C4%99ska_dominacja_j%C4%99zykowa), +że nawet jeśli nie mówimy o żadnej konkretnej osobie – to i tak zakładamy, że jest to mężczyzna. + +Czemu więc tego nie zmienić? W bardzo łatwy sposób można przecież stworzyć formy używające innych rodzajów gramatycznych: + + - Czy ktosio wrzuciło już posta o spisie powszechnym? _(rodzaj neutralny)_ + - Poszłobym z ktosią do kina… _(rodzaj żeński)_ + - Nikto nie zrobiło zadania domowego. _(rodzaj neutralny)_ + - Ktosiu czeka na ciebie przed szkołą. _(rodzaj postpłciowy)_ + - Kto zrobiło ten bałagan. _(rodzaj neutralny)_ + +Często da się również użyć form normatywnych innych niż męskie: + + - Czy któraś [osoba] wrzuciła już posta o spisie powszechnym? _(rodzaj żeński / osobatywy)_ + - Żadna [osoba] nie zrobiła zadania domowego. _(rodzaj żeński / osobatywy)_ + - Wszystkie byłyśmy pod wrażeniem _(rodzaj niemęskoosobowy)_ + +## „Neutralny” rodzaj żeński + +Jak zapewne zauważyłyście, wśród form neutralnych umieściłośmy również formy żeńskie (oraz niemęskoosobowe). +Dlaczego? + +Wielokrotnie słyszymy argument przeciw naszej działalności, że „po co to wszystko? przecież rodzaj męski już jest neutralny!”; +kiedy on neutralny zwyczajnie nie jest… jest męski! +Ale skoro według tych osób formy od wieków nacechowane płciowo mają niby być neutralne płciowo, +to musiałyby również przyznać, że tymi neutralnymi normatywnymi formami równie dobrze mogłyby być także formy żeńskie, no nie? +(albo przyznać się do swojej mizoginii). + +Kobiety od wieków musiały znosić wrzucanie ich do lingwistycznego worka rodzaju męskiego jako tego domyślnego; „neutralnego”. +Zwyczajne odwrócenie ról może i nie jest _stricte_ neutralne, ale naszym zdaniem jest „neutralne” na swój własny, przewrotny sposób. + +Zauważmy też, że rodzaju żeńskiego jest słowo „osoba”, którym możemy przecież w neutralny płciowo sposób opisać każdą… cóż, osobę. +Nawet jeśli pominiemy samo słowo „osoba”, to użyty w ten sposób rodzaj żeński jest neutralny płciowo. + + - Każdy [człowiek] chciał już iść do domu. + - Każda [osoba] chciała już iść do domu. + +Warto również zauważyć, że w liczbie mnogiej (normatywna) polszczyzna ma tylko dwa rodzaje, a nie trzy. +Zarówno żeńskie jak i neutralne formy stają się w liczbie mnogiej niemęskoosobowe: + + - Kobieta robiła → Kobiety robiły + - Dziecko robiło → Dzieci robiły + +Wracając zatem do kwestii zaimków: jako neutralną alternatywę zaimka upowszechniającego „wszyscy” +proponujemy zwyczajnie niemęskoosobowe słowo: „wszystkie”. + +## Inne zaimki w rodzaju postpłciowym + +Czasowniki w [rodzaju postpłciowym](/onu) są bardzo proste: wystarczy wziąć formę żeńską i zamienić „a” na „u”. +_Chciałam → chciałum; poszłaś → poszłuś; zrobiła → zrobiłu_. +Rzeczowniki i przymiotniki to także nic trudnego, wystarczy wymienić końcówkę na „-u”. +_Mądru; szybku; kosmonautu; przedszkolanku…_ +Natomiast postpłciowe zaimki mogą już sprawiać trochę kłopotów. +Dlatego chcemy tu zebrać tabelki z postpłciowymi zaimkami – nie tylko osobowymi. + +### Osobowe + + + + + + + + + + +
l. poj.l. mn.
Mianownik kto? co?onuony
Dopełniacz kogo? czego?jenu / nienuich / nich
Celownik komu? czemu?wuim
Biernik kogo? co?nuny
Narzędnik z kim? z czym?numnimi
Miejscownik o kim? o czym?numnich
Wołacz o!onuony
+ +### Dzierżawcze + + + + + + + + + +
Mianownik kto? co?mojutwojunaszuwaszu
Dopełniacz kogo? czego?mojenutwojenunaszenuwaszenu
Celownik komu? czemu?mojewutwojewunaszewuwaszewu
Biernik kogo? co?mojutwojunaszuwaszu
Narzędnik z kim? z czym?mojumtwojumnaszumwaszum
Miejscownik o kim? o czym?mojumtwojumnaszumwaszum
Wołacz o!mojutwojunaszuwaszu
+ +### Wskazujące + + + + + + + + + + +
l. poj.l. mn.
Mianownik kto? co?tenuteny
Dopełniacz kogo? czego?tenutenych
Celownik komu? czemu?tewutenym
Biernik kogo? co?tenuteny
Narzędnik z kim? z czym?tumtumy
Miejscownik o kim? o czym?tumtumych
Wołacz o!tenuteny
+ +### Pytajacy, względny + +Któru? _(odmieniane jak dzierżawcze)_ + +### Nieokreślony + +Ktosiu _(odmieniane jak dzierżawcze)_ + +### Przeczące + +Niktu _(odmieniane jak dzierżawcze)_