Merge branch 'poradnik-lekarski'

locale/pl/blog/poradnik-lekarski-1.md

@@ -0,0 +1,78 @@
+# Język inkluzywny i niebinarny – poradnik dla społeczności lekarskiej (cz. 1)
+
+<small>2022-08-01 | [@andrea](/@andrea)</small>
+
+![Stetoskop z nałożonymi kolorami flagi osób niebinarnych. https://unsplash.com/photos/yo01Z-9HQAw](/img-local/blog/stethoscope.jpg)
+
+Doktor Jacek Bujko, jako redaktor naczelny biuletynu lekarskiego _Vox Medici_ okręgowej izby lekarskiej w Szczecinie,
+poprosił mnie o napisanie tekstu skierowanego do społeczności lekarskiej na temat niebinarności i związanego z nią języka.
+I muszę przyznać, że to zadanie trochę przytłaczające – zarówno ze względu na to, że trochę głupio mi się tak wymądrzać w stronę osób,
+które są zapewne o wiele mądrzejsze ode mnie, jak i na to, że temat jest tak obszerny, że niezmiernie ciężko go streścić we względnie krótkiej wypowiedzi…
+Ale mam nadzieję, że osoby zajmujące się ochroną zdrowia chętnie wysłuchają, jakie potrzeby mają grupy marginalizowane,
+i jak w łatwy sposób można uczynić wizyty lekarskie przyjaźniejszymi wobec osób, które do tych grup należą.
+W pierwszej części streszczę bardziej ogólnie, o co w tym wszystkim chodzi, odsyłając do miejsc, gdzie można dowiedzieć się więcej,
+natomiast potem przejdę do kwestii związanych konkretniej z ochroną zdrowia.
+
+Język inkluzywny to takie formułowanie wypowiedzi, by nie wykluczać i nie szkodzić. Obejmuje na przykład unikanie
+zwrotów rasistowskich i ksenofobicznych („~~murzyn~~” ⟶ „osoba czarnoskóra”; „~~ciapaty~~” ⟶ „Indyjczyk”; „~~wycyganić~~” ⟶ „oszukać”),
+klasistowskich („~~ale wiocha”~~ ⟶ „ale wstyd”; „~~żulstwo~~” ⟶ „bezdomość”, „kryzys bezdomności”),
+seksistowskich („~~męska decyzja~~” ⟶ „odważna decyzja”; „~~pizda~~” ⟶ „tchórz”),
+czy stygmatyzujących („~~dokonać aborcji~~” [konotacje: „dokonać zbrodni” itp.] ⟶ „mieć aborcję”, „przerwać ciążę”;
+„~~hermafrodytyzm~~”, „~~zaburzenia rozwoju płci~~” ⟶ „interpłciowość”, „zróżnicowany rozwój płciowy”).
+Językiem inkluzywnym jest też na przykład mówienie „ochrona zdrowia” zamiast „~~służba zdrowia~~” – ma to na celu przeciwdziałanie
+negatywnym konotacjom, którymi często usprawiedliwia się traktowanie osób pracujących w zawodach medycznych jak „służących”
+marnie wynagradzanych za swoją ciężką pracę. Więcej przykładów zbieramy pod adresem [zaimki.pl/inkluzywny](https://zaimki.pl/inkluzywny).
+
+Jednym z podzbiorów języka inkluzywnego jest język neutralny płciowo – chodzi w nim o to,
+by zwracając się do grupy osób albo do osoby nieznanej płci nie zakładać z góry, że formy męskie są odpowiednim wyborem.
+Na przykład w mailu zbiorowym zamiast „~~drodzy studenci~~” warto napisać „drogie osoby studiujące”.
+Na stronie internetowej zamiast „~~zapomniałem hasła~~” coś w stylu „przypomnij hasło”.
+Nie chodzi tu tylko o włączanie osób niebinarnych, ale również i kobiet, które w silnie androcentrycznym języku polskim często są pomijane.
+Na przykład, jeśli chcesz zmienić ogłoszenie zaczynające się od „~~drodzy pacjenci~~” na wersję bardziej inkluzywną,
+możesz skorzystać z tak zwanych osobatywów ([zaimki.pl/osobatywy](https://zaimki.pl/osobatywy)): „drogie osoby pacjenckie” –
+ale jeśli uważasz, że to forma zbyt rewolucyjna czy nienaturalnie brzmiąca, to „drogie pacjentki i pacjenci” również będzie krokiem w dobrym kierunku.
+A można też po prostu zacząć od „dzień dobry!”.
+
+Płeć jest jednak bardziej skomplikowanym tematem niż tylko uproszczony podział na kobiety i mężczyzn.
+Jak zapewne z racji zawodu doskonale wiecie, nawet „płeć biologiczna” człowieka
+nie jest sprawą czysto zero-jedynkową: składają się na nią chromosomy, gonady, narządy wewnętrzne, zewnętrzne genitalia,
+trzeciorzędowe cechy płciowe, poziomy hormonów… Te elementy nie zawsze muszą się ze sobą „zgadzać” czy wyraźnie pasować
+do kategorii „kobieta” albo „mężczyzna” – i nazywamy to „interpłciowością”.
+Reszta ciała nie zawsze zgadza się też z tym, jak naszą płeć określiłby nasz mózg – taką niezgodność faktycznej płci z tą,
+jaką przypisano nam przy urodzeniu, nazywamy „transpłciowością”. Osoby trans mogą, ale nie muszą,
+odczuwać dysforię płciową (ICD-11: HA60, HA61, HA6Z) związaną ze swoim ciałem czy rolami społecznymi,
+oraz mogą, ale nie muszą, zdecydować się na proces tranzycji – czy to medycznej (HRT, GRS), społecznej (nowe imię, zaimki, ubrania…), czy prawnej.
+
+„Płeć” to więcej niż tylko nasza biologia – społeczeństwo inaczej traktuje kobiety i mężczyzn,
+oczekuje od nich spełniania różnych ról społecznych, noszenia innych ubrań, makijażu, itp.
+„Płeć społeczno-kulturowa” to umowny koncept, zmieniający się w czasie, zależny od miejsca i kultury,
+i niekoniecznie binarny (zob. [fa’afafine](https://zaimki.pl/terminologia#Fa%E2%80%99afafine), [hidźry](https://zaimki.pl/terminologia#hid%C5%BAra) czy [two spirit](https://zaimki.pl/terminologia#dwie%20dusze)).
+Większość osób wpasowuje się w binarny schemat, jednak są też takie, które albo nie do końca identyfikują się z daną binarną płcią
+([demidziewczę](https://zaimki.pl/terminologia#demidziewcz%C4%99), [demichłopię](https://zaimki.pl/terminologia#demich%C5%82opi%C4%99)),
+albo utożsamiają się z obiema z nich ([bipłciowość](https://zaimki.pl/terminologia#bip%C5%82ciowo%C5%9B%C4%87)),
+albo z żadną ([apłciowość](https://zaimki.pl/terminologia#ap%C5%82ciowo%C5%9B%C4%87)),
+albo których tożsamość zmienia się w czasie ([zmiennopłciowść](https://zaimki.pl/terminologia#genderfluid), [płynnopłciowość](https://zaimki.pl/terminologia#genderflux)),
+albo w jakiś inny sposób nie są ani mężczyznami ani kobietami.
+Wszystkie te tożsamości płciowe obejmuje zbiorcze określenie „niebinarność”.
+
+Język polski często wręcz zmusza nas do określenia swojej płci. Angielskie „I'm hungry” to „jestem głodny” lub „jestem głodna”;
+„I did” to „zrobiłam” lub „zrobiłem”. Uniki takie jak „głodno mi” czy „zdarzyło mi się robić” są czasem możliwe
+(zbieramy przykłady na [zaimki.pl/unikanie](https://zaimki.pl/unikanie)), ale też nie zawsze.
+Niektóre osoby niebinarne odnajdują się językowo w tym systemie,
+ale inne szukają sposobów, by móc wyrazić się bez konieczności wyboru między binarnymi formami:
+na przykład za pomocą rodzaju neutralnego/nijakiego („zrobiłom”, „jestem zmęczone”, „byłobym”, „to studencie”; zob. [zaimki.pl/ono](https://zaimki.pl/ono) i [zaimki.pl/neutratywy](https://zaimki.pl/neutratywy)),
+form postpłciowych zaczerpniętych z powieści SF („zrobiłum”, „jestem zmęczonu”, „byłubym”, „studentu”; zob. [zaimki.pl/onu](https://zaimki.pl/onu) i [zaimki.pl/dukatywy](https://zaimki.pl/dukatywy)),
+czy zastępowania zgenderyzowanych cząstek znakiem zastępującym („zrobił_m”, „jestem zmęczonx”, „był*bym”, „studentx”; zob. [zaimki.pl/onx](https://zaimki.pl/onx) i [zaimki.pl/iksatywy](https://zaimki.pl/iksatywy)).
+Temat jest bardzo świeży, propozycji jest zatem sporo i żadna z nich nie jest „dominująca” czy bardziej „poprawna” od innych.
+Nie należy się jednak przerażać mnogością opcji, nikt od nikogo nie wymaga perfekcyjnej znajomości ich wszystkich –
+chodzi o szacunek, chęć wyjścia naprzeciw czyimś potrzebom, doedukowanie się w razie potrzeby, otwartość.
+Nie wieczna poprawność, lecz codzienna uważność.
+
+Warto też wspomnieć, że sam fakt, iż dana forma jest neologiczna lub użyta w nowym znaczeniu, nie czyni jej „niepoprawną”.
+Język jest narzędziem, które ma służyć człowiekowi, a nie odwrotnie; potwierdza to choćby prof. Katarzyna Kłosińska, przewodnicząca Rady Języka Polskiego.
+Na stronie [zaimki.pl/nauka](https://zaimki.pl/nauka) zbieramy prace naukowe i wypowiedzi osób językoznawczych na temat niebinarnego języka,
+a pod linkiem [zaimki.pl/korpus](https://zaimki.pl/korpus) przykłady użycia takiego języka w tekstach kultury.
+
+To tyle ogólnego wstępu. [W drugiej części](/blog/poradnik-lekarski-2) postaram się opowiedzieć,
+jak osoby pracujące w ochronie zdrowia mogą sprawić, aby transpłciowe, niebinarne, nieheteroseksualne itp.
+osoby pacjenckie bezpieczniej czuły się ich w gabinecie.

locale/pl/blog/poradnik-lekarski-2.md

@@ -0,0 +1,89 @@
+# Język inkluzywny i niebinarny – poradnik dla społeczności lekarskiej (cz. 2)
+
+<small>2022-08-02 | [@andrea](/@andrea)</small>
+
+![Stetoskop z nałożonymi kolorami flagi osób niebinarnych. https://unsplash.com/photos/yo01Z-9HQAw](/img-local/blog/stethoscope.jpg)
+
+Osoby queerowe zmagają się w codziennym życiu z dyskryminacją i wrogością na wielu płaszczyznach.
+Jak być dla nich dobrą osobą sojuszniczą?
+Jak sprawić, by Twój gabinet lekarski był dla nich miejscem, gdzie mogą poczuć się bezpiecznie?
+Zwłaszcza kwestie związane z niebinarnością, bądź co bądź tematem względnie nowym w mainstreamowej świadomości,
+mogą być niejasne – dlatego na prośbę doktora Jacka Bujko spisałom parę porad, jak uczynić swoją praktykę lekarską bardziej inkluzywną.
+[W pierwszej części](/blog/poradnik-lekarski-1) opowiedziałom ogólnie o języku inkluzywnym i niebinarności,
+natomiast teraz przejdźmy do konkretnych wskazówek.
+
+Absolutną podstawą jest zwracanie się poprawnymi formami i poprawnym imieniem.
+Nie tylko pokazuje to szacunek do czyjejś tożsamości, ale też łagodzi niezgodność płciową.
+Skoro „po pierwsze nie szkodzić”, to nie wywołujmy u pacjentek, pacjentów i [pacjentczy](https://zaimki.pl/neutratywy#pacjent) dysforii –
+nawet jeśli wymaga to odrobinę wysiłku czy używania języka, który może nam brzmieć „dziwnie” czy „nienaturalnie”.
+Wiadomo, że oficjalne dokumenty muszą zawierać dane z dowodu – ale znaczna większość komunikacji nie jest ograniczona przez takie wymogi prawne,
+nic nie stoi na przeszkodzie, by szanować imię i zaimki osób pacjenckich.
+
+Pamiętajcie, że niezależnie od specjalizacji wiedza na temat transpłciowości i niebinarności prędzej czy później się Wam przyda.
+Osoby niecispłciowe potrzebują różnego rodzaju opieki zdrowotnej – bycie gastrologiem czy kardiolożką nie zwalnia z odpowiedzialności,
+by starać się pomóc im jak najlepiej.
+Warto więc doczytać, jakiego słownictwa woli używać społeczność, której dane kwestie dotyczą
+(np. „homoseksulność” zamiast „~~homoseksaulizm~~”; „transpłciowość” zamiast „~~transseksualizm~~”;
+„testosteron”, „estrogen” i „progesteron” zamiast „~~męskie/żeńskie hormony~~”; „orientacja” zamiast „~~skłonności~~” czy „~~tendencje~~”; itp.),
+być na bieżąco ze [zmianami dotyczącymi transpłciowości w ICD-11](https://www.who.int/standards/classifications/frequently-asked-questions/gender-incongruence-and-transgender-health-in-the-icd),
+czy przeczytać [stanowisko Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego ws. sytuacji społecznej, zdrowotnej i prawnej osób transpłciowych](https://pts-seksuologia.pl/sites/strona/83/stanowisko-pts-ws-sytuacji-spolecznej-zdrowotnej-i-prawnej-osob-transplciowych).
+Bardzo przydatnym źródłem wiedzy o tranzycji medycznej, społecznej i prawnej jest strona [tranzycja.pl](https://tranzycja.pl)
+oraz [publikacje fundacji Trans-Fuzja](https://transfuzja.org/publikacje) (zwłaszcza „Transprzyjazny Gabinet” oraz „Zdrowie osób transpłciowych i niebinarnych”),
+o interpłciowości edukuje [Fundacja InterAkcja](https://interakcja.org.pl),
+a w kwestiach języka inkluzywnego polecam oczywiście współtworzone przeze mnie [zaimki.pl](https://zaimki.pl).
+
+Pamiętajmy też, że brak dyskryminacji osób niecishetero nie jest wyłącznie dobrą wolą osoby lekarskiej,
+lecz obowiązkiem wynikającym z Konstytucji RP i Ustawy o prawach pacjenta.
+
+Życzliwość wobec różnorodności płciowej, seksualnej i romantycznej przekłada się również na lepszą jakość leczenia.
+Widziałom ostatnio tweeta pewnej lekarki o tym, z jak wielkim trudem jej pacjent zdobył się na wykrztuszenie słów „mój partner”.
+Przy całej dyskryminacji, z jaką w codziennym życiu nasza społeczność się spotyka, zupełnie nie dziwi niechęć do dzielenia się tego typu informacjami.
+Czasem ciężko jest jednak o poprawną diagnozę czy wyczerpującą poradę, jeśli badana osoba ze względu na strach o dyskryminację zatai jakieś istotne dane.
+Jak zatem sprawić, by wzbudzić zaufanie i zapewnić osoby pacjenckie o otwartości na ich potrzeby?
+Można na przykład nakleić w rejestracji czy na drzwiach wejściowych gabinetu tęczową wlepkę
+(chociażby „Tu jesteś u siebie” od stowarzyszenia [Miłość nie wyklucza](https://mnw.org.pl/)).
+Można nosić tęczową przypinkę lub przypinkę z zaimkami oraz przedstawiać się przy pierwszej wizycie nie tylko imieniem i nazwiskiem, ale i zaimkami
+(„Nazywam się doktor Anna Kowalska, używam form żeńskich”) – daje to osobom pacjenckim jasny sygnał, że bezpiecznie jest podać własne
+oraz podzielić się istotnymi szczegółami życia intymnego.
+
+Osoby transpłciowe często zwracają też uwagę na asymetrię w dostępie do terapii afirmujących płeć.
+Osoby cispłciowe, wbrew pozorom, również z niej przecież korzystają:
+blokery dojrzewania, terapia hormonalna dla osób z zaburzeniami, operacje plastyczne przybliżające daną osobę
+do „ideałów kobiecości” czy „ideałów męskości” – to wszystko jest bez większych problemów dostępne dla osób cispłciowych.
+Dopiero jeśli chodzi o transpłciowość, to pojawia się medyczny gatekeeping…
+Skoro cispłciowa kobieta z PCOS może otrzymać kurację hormonalną bez opinii psychiatrycznej i seksuologicznej,
+to czemu trans kobietom utrudnia się w ten sposób dostęp do estrogenu czy blokerów androgenów?
+Potrzebna jest tu, oczywiście, zmiana systemowa, nie namawiam do łamania obowiązującego prawa –
+ale warto mieć tę obserwację na uwadze w codziennych kontaktach z osobami pacjenckimi
+i zastanawiać się, czy przypadkiem nie siedzą w Was tego typu ukryte uprzedzenia,
+czy nieświadomie nie utwierdzacie w Waszej praktyce lekarskiej takich dyskryminujących asymetrii.
+
+Osoby interpłciowe często są poddawane w bardzo młodym wieku niekonsensualnym i medycznie zbędnym operacjom
+narzucającym im ciało „lepiej pasujące do normy”. Jednak jak pokazują badania i jak tłumaczą osoby aktywistyczne 
+<sup>[[1]](https://www.youtube.com/watch?v=CKEGaSJi3bk), [[2]](http://eprints.hud.ac.uk/id/eprint/33535/),
+[[3]](https://www.hrw.org/report/2017/07/25/i-want-be-nature-made-me/medically-unnecessary-surgeries-intersex-children-us)</sup>,
+takie zabiegi, zamiast pomagać, częściej powodują poczucie wstydu i wyobcowania.
+Osoby interpłciowe potrzebują raczej edukacji i wsparcia psychologicznego, by zrozumieć, że ich ciała wcale nie są „popsute”.
+
+Pamiętajcie też, by nie zakładać, że każda osoba odwiedzająca Wasz gabinet jest cis i hetero.
+Chodzi na przykład o takie rzeczy, jak pytanie mężczyzny „czy ma Pan dziewczynę?” – mimo że może przecież mieć chłopaka,
+być w związku z osobą niebinarną, być w związku z wieloma osobami czy też uprawiać z kimś seks bez zobowiązań.
+Jeśli zadajecie to pytanie w celu udzielenia porady na temat zdrowia seksualnego – czemu nie spytać bardziej konkretnie,
+a jednocześnie bardziej inkluzywnie: „czy jest Pan aktywny seksaulnie?”.
+
+Choć ogólnie język polski jest silnie androcentryczny, to odwrotnie sprawa wygląda w kontekście ginekologii:
+wszystkie zwroty, plakaty, maile są kierowane do kobiet. Choć samo przez to nie przechodzę, to wiem,
+że wśród transpłciowych mężczyzn i niebinarnych osób z macicami kwestia opieki ginekologicznej jest
+w niemal każdym przypadku przykra, jeśli nie wręcz traumatyzująca.
+Od dziwnych spojrzeń w poczekalni po nieustanne misgenderyzowanie… 
+U wielu osób wzmaga to dysforię na tyle mocno, że rezygnują z wizyt i zaniedbują swoje zdrowie.
+Warto więc zwrócić szczególną uwagę, by czuły się bezpiecznie, by wizyta w gabinecie ginekologicznym była po prostu dbaniem o ciało,
+które chcąc nie chcąc się posiada, a nie czymś nierozerwalnie związanym z kobiecością.
+
+Podsumowując: płeć jest skomplikowana… nie każda osoba pacjencka jest tej płci, na jaką „wygląda”,
+nie każda osoba wymagająca opieki ginekologicznej jest kobietą,
+nie każda osoba jest cis, nie każda jest hetero – ale wszystkie zasługują na szacunek i wysokiej jakości opiekę zdrowotną.
+Zaimki wcale nie są takie straszne; szacunek, życzliwość i otwartość są ważniejsze od stuprocentowej poprawności.
+Warto się edukować i mieć otwarty umysł. A przede wszystkim:
+warto słuchać osób niecisheteronormatywnych w kwestii potrzeb osób niecisheteronormatywnych –
+któż ma je znać lepiej niż same zainteresowane? 😉